Επιστημονικό υπόβαθρο

Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, το ραδόνιο και το ισοτόπό του θορόνιο καθορίζουν την έκθεση των ανθρώπων σε φυσικής προέλευσης ραδιενέργεια στους εσωτερικούς χώρους. Η έκθεση αυτή προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα, αλλά πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι μπορεί να συνδέεται και με άλλες σοβαρές ασθένειες μέσω της διασποράς του ραδονίου στο πόσιμο νερό ή του συνδυασμού του με την ατμοσφαιρική ρύπανση (εγκεφαλικοί όγκοι , θνησιμότητα από COVID-19 ). Ο κίνδυνος από το ραδόνιο (και το θορόνιο) έχει να κάνει κυρίως με τα θυγατρικά τους, διότι αυτά είναι που εισέρχονται και παραμένουν στο ανθρώπινο σώμα και ακτινοβολούν τον επιθηλιακό ιστό με επικίνδυνα αποτελέσματα. Η δράση τους αυτή εξαρτάται κυρίως από την κατανομή του μεγέθους τους .

Οι κύριες πρακτικές καταπολέμησης των κινδύνων από ραδόνιο στους εσωτερικούς χώρους είναι κυρίως ο εξαερισμός και η μόνωση. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις εσωτερικών χώρων που αυτές οι μέθοδοι δεν είναι εφαρμόσιμες ή επαρκείς (σπήλαια, ορυχεία, SPA κλπ) ή δεν εφαρμόζονται όπως θα έπρεπε . Σε αυτές τις περιπτώσεις, ενδέχεται να είναι χρήσιμη ή απαραίτητη η χρήση προστατευτικού αναπνευστικού εξοπλισμού (RPE) όπως οι μάσκες, ακόμη και οι απλές μάσκες που χρησιμοποιήθηκαν κατά την πανδημία και έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές στην παρεμπόδιση των θυγατρικών του ραδονίου από την εισδοχή τους στον πνεύμονα. Παρομοίως έχουν φανεί αποτελεσματικά μηχανήματα καθαρισμού του αέρα και φίλτρα. Ωστόσο, παραμένει σημαντικό να γνωρίζουμε πότε πρέπει να χρησιμοποιούνται αυτά τα κατά περίπτωση μέτρα και αυτό προϋποθέτει παρακολούθηση της συγκέντρωσης του ραδονίου με σειρά μεθόδων και οργάνων, παθητικών και ενεργών.

Επειδή η συνεχής παρακολούθηση της συγκέντρωσης ραδονίου δεν είναι πάντα εύκολη, αναπτύσσονται στρατηγικές για την εκτίμηση του κινδύνου από το ραδόνιο βάσει δεικτών, των συντελεστών ισορροπίας του ραδονίου και των αντίστοιχων συντελεστών ισοδύναμης δόσης. Πλήθος ερευνών δείχνει ότι για την ορθή εκτίμηση των δεικτών αυτών πρέπει να ληφθεί υπόψη η ημερήσια, εποχιακή και χωρική διακύμανση της συγκέντρωσης του ραδονίου και μάλιστα η διακύμανση εντός των κτηρίων. Στην Ελλάδα βρίσκεται σε εξέλιξη το εθνικό σχέδιο δράσης για την αντιμετώπιση των μακροπρόθεσμων κινδύνων από την έκθεση στο ραδόνιο, στο πλαίσιο του οποίου χαρτογραφείται η συγκέντρωση ραδονίου στη χώρα με παθητικές μεθόδους. Το σχολικό δίκτυο παρακολούθησης ραδονίου και ποιότητας αέρα μπορεί να συμβάλει στη λεπτομερέστερη και αποτελεσματικότερη καταγραφή των διακυμάνσεων του ραδονίου, πραγματοποιώντας σειρά μετρήσεων τόσο με παθητικά (π.χ. CR39) όσο και με ενεργητικά όργανα μέτρησης, όπως το SARAD RTM 1688-2.

Πέρα από την ανάγκη παρακολούθησης του ραδονίου και του αέρα για την ενδεχόμενη συνέργειά του με τους ατμοσφαιρικούς ρύπους στην ανάπτυξη σοβαρών ασθενειών, στο σχολικό χώρο υπάρχει και μια ακόμη ιδιαιτερότητα. Χρειάζεται καλός εξαερισμός για τη διατήρηση του οξυγόνου σε επίπεδα κατάλληλα για τη διατήρηση της μαθησιακής ετοιμότητας των μαθητών. Στο παρελθόν έχουν διεξαχθεί σχετικές έρευνες σε σχολεία. Το δίκτυο σχολείων που συστήνουμε θα εφαρμόσει τα διδάγματα από τα ευρήματά τους και θα συμβάλει σε νέα ευρήματα πρωτότυπης επιστημονικής έρευνας.

Πώς λειτουργεί το δίκτυο

Αναπτύσσουμε ένα δίκτυο σχολείων για την παρακολούθηση της ποιότητας του αέρα και του ραδονίου σε άμεση συνεργασία με τη σχετική έρευνα που διεξάγεται στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, αλλά και με άλλους ερευνητικούς οργανισμούς και υπηρεσίες που αφορούν στην υγεία, την ασφάλεια και την άνεση του ανθρώπου στους εσωτερικούς χώρους (Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας – ΕΕΑΕ, Υπουργείο Εργασίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας). Το δίκτυο απλώνεται σε περιοχές ενδιαφέροντος σε ανά τη χώρα και δεν περιορίζεται στην Αττική. Λόγω του διεθνούς ενδιαφέροντος που παρουσιάζει το αντικείμενο του δικτύου, δίδεται κωδική ονομασία στην Αγγλική γλώσσα: S.Ind.Ai.R. School network for INDoor Air and Radon awareness.

Το δίκτυο αναπτύσσεται στο πλαίσιο του «ΣΗμερινός ΜΑθητής - Αυριανός Ενεργός Πολίτης του Κόσμου (ΣΗ.ΜΑ.-Α.Ε.Π.)» (https://simaaep.wordpress.com/) όπως περιγράφεται στην πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος της ΔΔΕ Β΄ Αθήνας προς τα σχολεία με Αρ. Πρωτ.: 14591/11-10-2022.και ειδικότερα στο πλαίσιο του άξονα 5: Πολίτης του κόσμου - θέματα παγκόσμιας εμβέλειας - διαχείριση κρίσεων (ηθική, περιβαλλοντική, οικονομική, τεχνολογική κ.ά.)

Η λειτουργία του δικτύου προβλέπεται αρχικά μονοετής - πιλοτική. Θα πραγματοποιηθούν μετρήσεις ραδονίου και ποιότητας αέρα σε επιλεγμένα μέρη των σχολείων που συμμετέχουν και τα αποτελέσματα θα συσχετιστούν σύμφωνα με τα ισχύοντα επιστημονικά πρωτόκολλα με τα χαρακτηριστικά των σχολικών κτηρίων. Θα γίνουν διαδικτυακές και δια ζώσης συναντήσεις και εκδηλώσεις των σχολικών ομάδων με τους συνεργαζόμενους φορείς. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων θα ανακοινωθούν στα σχολεία του δικτύου και στις τοπικές κοινότητες. Θα δοθούν επίσης για αξιοποίηση στην επιστημονική κοινότητα και στις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες.

Έπειτα από τον πρώτο χρόνο θα εκτιμηθεί το ενδεχόμενο παράτασης και επέκτασης του δικτύου, καθώς και εμπλουτισμός του με πρόσθετα αντικείμενα έρευνας, όργανα παρακολούθησης του ραδονίου και της ποιότητας αέρα, διεύρυνση των συνεργασιών και της δικτύωσης.

Εκτός από το ενεργό όργανο μέτρησης ραδονίου και τα παθητικά αντίστοιχα όργανα που θα μας προμηθεύσει το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, κάθε σχολείο μπορεί να προμηθευτεί δικά του όργανα παρακολούθησης ραδονίου, αιωρούμενων σωματιδίων και ατμοσφαιρικών παραμέτρων, καθώς και διοξειδίου του άνθρακα (εξαερισμός). Αυτά θα χρησιμοποιηθούν σε μετρήσεις στο πλαίσιο του δικτύου και μετά θα παραμείνουν στο εργαστήριο φυσικών επιστημών του εκάστοτε σχολείου για την συνεχιζόμενη παρακολούθηση της ποιότητας αέρα και του ραδονίου στο σχολείο και για την εκπαίδευση των μαθητών στις φυσικές επιστήμες.

Τα σχολεία μπορούν να συμμετέχουν στο δίκτυο με τον τρόπο και στο βαθμό που τα ίδια θα επιλέξουν. Η μόνη υποχρέωση που έχουν έναντι του δικτύου και της συντονιστικής του ομάδας είναι η συμμετοχή στις βασικές μετρήσεις και στις σχετικές εκπαιδευτικές -ενημερωτικές συσκέψεις. Συγκεκριμένα, θα αποσταλεί στο σχολείο ένα πακέτο μέτρησης ραδονίου (παθητικοί μετρητές CR39 και ερωτηματολόγιο κτηριολογικών χαρακτηριστικών του σχολείου), το οποίο θα εγκαταστήσουν και χρησιμοποιήσουν σύμφωνα με τις επιστημονικές οδηγίες (θα δοθούν γραπτά και θα εξηγηθούν σε διαδικτυακή σύσκεψη) και μετά από το πέρας των μετρήσεων θα το αποστείλουν στη συντονιστική ομάδα.

Πέρα από αυτή τη βασική συμμετοχή, τα σχολεία μπορούν να αναπτύξουν επιπλέον δραστηριότητες, είτε αυτόνομα, είτε στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του δικτύου (διαδικτυακές και δια ζώσης συζητήσεις και εκδηλώσεις, μετρήσεις άλλων παραμέτρων της ποιότητας αέρα). Η αυτόνομη δραστηριότητα του σχολείου μπορεί να εκτυλιχθεί σε πολλές κατευθύνσεις, όπως η ενημέρωση της τοπικής κοινότητας για τα θέματα ποιότητας αέρα στους εσωτερικούς χώρους (εργασία, κατοικία κλπ), περαιτέρω επιστημονική έρευνα σε συνεργασία με ακαδημαϊκούς φορείς, διδακτικοί μετασχηματισμοί, τοπικά υποδίκτυα κλπ. Στην ουσία, τα σχολεία του δικτύου δρουν ως πρωτοπόροι «πρεσβευτές» του ΕΣΧΕΔΡΑ (Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την αντιμετώπιση του κινδύνου από το Ραδόνιο), αλλά και της προσπάθειας να αντιμετωπιστούν οι γενικότεροι κίνδυνοι για την υγεία και την ασφάλεια στους εργασιακούς χώρους, τους χώρους εκπαίδευσης και στις κατοικίες.

Η προστιθέμενη αξία της συμμετοχής κάθε σχολείου είναι μεγάλη ακόμη και αν επιλεγεί μόνο η βασική συμμετοχή στις μετρήσεις, καθώς αυτές ουσιαστικά αποτελούν οιονεί μέρος του εν εξελίξει ΕΣΧΕΔΡΑ και πρωτότυπων επιστημονικών ερευνών για τη φυσική ραδιενέργεια και άλλες βλαπτικές για την υγεία ουσίες και συνθήκες στους εσωτερικούς χώρους. Η αξία είναι μεγάλη και για το ίδιο το σχολείο, καθώς δεν είναι αμελητέα η πιθανότητα να βρεθούν χώροι μέσα στα σχολεία, που να χρήζουν άμεσης παρέμβασης για την αποκατάσταση των ορίων ασφάλειας για το ραδόνιο. Αλλά και για τη διδακτική διαδικασία δεν είναι μικρή η αξία της συμμετοχής. Ο σχηματισμός μιας μετρητικής ομάδας που θα αναλάβει να εκπαιδευτεί στην επιστημονική μέτρηση, να την πραγματοποιήσει, και να συμμετάσχει στην παραπέρα πορεία της αποτελεί εξαιρετικό κίνητρο αλλά και εργαλείο μάθησης για τις μαθήτριες και τους μαθητές που θα συναποτελέσουν την ομάδα.

Σε περίπτωση που κάποια σχολεία επιθυμούν να εμπλακούν περισσότερο στο δίκτυο και να εγκαταστήσουν ένα σύστημα παρακολούθησης ραδονίου και ποιότητας αέρα (όπως περιγράφτηκε συνοπτικά προηγουμένως), η ομάδα μέτρησης θα αποκτήσει διαρκή χαρακτηριστικά, μπορεί να συμμετέχει σε επιστημονικές εργασίες και να δώσει στα μέλη της πολλαπλάσια κίνητρα και ευκαιρίες μάθησης αλλά και πρωτότυπης ερευνητικής εργασίας.

Δίκτυο SINDAIR

Αποστείλαμε προσκλήσεις σε 49 σχολεία για τη δημιουργία του δικτύου SINDAIR πιλοτική φάση).

Δημιουργήσαμε ιστοσελίδα για το δίκτυο: sindair.blogspot.com Σε αυτήν βρίσκονται πληροφορίες για το δίκτυο, το επιστημονικο υπόβαθρο, τα σχολεία του δικτύου, τις μετρήσεις που πραγματοποιούνται, τα νέα του δικτύου, ενώ υπάρχει πλατφόρμα επικοινωνίας.

Διενεργήσαμε τηλεδιάσκεψη με εκπροσώπους 20 σχολείων που ενδιαφέρθηκαν γιά άμεση συνεργασία, και τρεις εκπροσώπους του πανεπιστημιακού χώρου: Δύο από ΠΑΔΑ, έναν από Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Δημιουργήθηκε ομάδα στο facebook και αντίστοιχη κοινότητα στο Viber για την άμεση επικοινωνία μεταξύ των επιστημονικών υπευθύνων του δικτύου. Για τις μετρήσεις ραδονίου αγοράστηκε όργανο ενεργών μετρήσεων Radon Eye. Αυτό απεστάλη στο δίκτυο, ώστε να γίνουν μετρήσεις συνεχούς χρόνου και να διαπιστωθεί το χωρικό και χρονικό προφίλ σε τουλάχιστον μια αίθουσα ενδιαφέροντος σε κάθε σχολείο. Ήδη έχουν δεξαχθεί 18 μετρήσεις. Τα αποτελέσματα παρουσιάζουν ενδιαφέρον, καθώς παρατηρούνται αποκλίσεις σε σχέση με τον εθνικό χάρτη Ραδονίου της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας.

Τα πρώτα ευρήματα θα παρουσιαστούν σε ένα διεθνές και ένα ελληνικό επιστημονικό συνέδριο για την υγεία και την ασφάλεια στους χώρους εργασίας και διαμονής. Επίσης, θα παρουσιαστούν σε ημερίδα του μητρικού δικτύου ΣΗΜΑ - ΑΕΠ. Όταν ολοκληρωθούν οι μετρήσεις θα συζητηθεί με την επιστημονική ομάδα του ΠΑΔΑ η ενσωμάτωσή τους στον εθνικό χάρτη Ραδονίου σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το Ραδόνιο (ΕΣΧΕΔΡΑ).

Προσκεκλημένα σχολεία

Το δίκτυο είναι ανοικτό για όλα τα σχολεία της χώρας, καθώς η χαρτογράφηση του ραδονίου είναι σημαντική τρέχουσα εθνική προτεραιότητα που θα ολοκληρωθεί σε βάθος ετών. Επίσης, η φροντίδα για την ποιότητα του αέρα, η ενημέρωση και η λήψη σχετικών μέτρων αποτελούν προτεραιότητα τόσο για την επιστημονική κοινότητα όσο και για την κοινωνία των πολιτών, στην οποία αναφέρεται το δίκτυο- ομπρέλα (ΣΗΜΑ-ΑΕΠ).