H Μονή Καισαριανής βρίσκεται σε κατάφυτη κοιλάδα, στη δυτική πλαγιά του Υμηττού. Στις πηγές αναφέρεται ως Καισαριανή, όνομα ανεπιβεβαίωτης προέλευσης, Κυριανή, Σάνκτα Συριανή κατά τη Φραγκοκρατία και Μονή του Κοτς Μπασί από τους Οθωμανούς. Το πρώτο χριστιανικό κέντρο είχε ιδρυθεί νοτιοδυτικά της Μονής, στον λόφο του Κοιμητηρίου των Πατέρων ή Φραγκομονάστηρου, σε θέση που κατοπτεύει το λεκανοπέδιο της Αθήνας και τον Σαρωνικό κόλπο. Εδώ σώζονται τα ερείπια βυζαντινού ναού, του 10ου αιώνα, που χτίστηκε στα θεμέλια τρίκλιτης βασιλικής του 5ου-6ου αιώνα, ο ναός του Αγίου Μάρκου, εποχής Φραγκοκρατίας, και ο ναός των Ταξιαρχών, 17ου αιώνα, κοιμητηριακός της Μονής. Στα τέλη του 11ου αιώνα η Μονή «εγκαταστάθηκε» στη σημερινή της θέση.

Προστατεύεται από οχυρωματικό περίβολο με δύο πύλες εισόδου, ανατολικά και δυτικά. Εξωτερικά της ανατολικής Πύλης, αναβλύζει πηγή μέσα από μια μαρμάρινη κριοκεφαλή, στα τουρκικά Κοτς Μπασί, από την υδρορρόη του αρχαϊκού Παρθενώνα. Η Μονή ήταν από την ίδρυσή της σταυροπηγιακή, δηλαδή υπαγόταν απευθείας στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Και έτσι παρέμεινε εκτός από μικρά διαστήματα, κατά τον 18ο αιώνα, οπότε υπήχθη στη Μητρόπολη των Αθηνών. Υπήρξε οικονομικά ισχυρή χάρη στις εκτεταμένες γαίες που κατείχε, την παραγωγή του φημισμένου μελιού και την απαλλαγή της από κάθε φορολογία καθόλη την πορεία της. Διέθετε πλουσιότατη βιβλιοθήκη και αποτέλεσε Πνευματικό κέντρο για την πόλη της Αθήνας. Κατά την Τουρκοκρατία διετέλεσαν ηγούμενοι και μοναχοί, λόγιοι και διδάσκαλοι των Σχολών της Αθήνας. Με διάταγμα της Αντιβασιλείας του Όθωνος το 1833, η Μονή Καισαριανής συγκαταλέχθηκε στις 412 μονές που διαλύθηκαν, διότι διέθεταν λιγότερους από πέντε μοναχούς. Το 1921 κηρύχθηκε αρχαιολογικός χώρος και περιήλθε στη δικαιοδοσία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

Από τη βυζαντινή περίοδο διατηρείται σήμερα μόνον ο κυρίως ναός και ο λουτρώνας. Σε μικρές ανασκαφικές έρευνες εντοπίστηκαν λείψανα βυζαντινών χρόνων της νότιας πτέρυγας των κελιών, του περιβόλου και της τράπεζας, ο ναός της Μονής (καθολικό), σταυροειδής, εγγεγραμμένος, τετρακιόνιος 11ου-12ου αιώνα, είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου. Η τοιχοποιία έχει κατασκευαστεί κατά το πλινθοπερίκλειστο σύστημα, ο τρούλος είναι οκτάπλευρος, με ευθύγραμμο οδοντωτό γείσο, ενώ το παράθυρο του ιερού Βήματος κοσμείται με περίτεχνο πλίνθινο τύμπανο. Η βόρεια πλευρά διαμορφώνεται με πλαστικότητα, καθώς προβάλλονται εξωτερικά οι τοίχοι της βόρειας κεραίας και φέρουν τόξο από Καλά λαξευμένο πωρόλιθο. Η λιτότητα, η καθαρότητα των γραμμών, η αρμονία των αναλογιών και η ήρεμη πλαστικότητα των όγκων απηχούν τις αναβιώσεις του κλασικού ιδεώδους, όπως αυτό διαμορφώθηκε κάτω από την επίδραση του αττικού τοπίου και φωτός, και μαρτυρούν την επίδραση της βιωματικής σχέσης με τα αρχαία ιστάμενα μνημεία της Αττικής.

Ο νάρθηκας στεγάζεται με χαμηλό τρούλο στο κέντρο και καμάρες εκατέρωθεν. Προστέθηκε δυτικά του ναού τον 17ο αιώνα, καθώς και το μονόχωρο θολοσκεπές παρεκκλήσιο του Αγίου Αντωνίου στα νότια.

Η αρχική αγιογράφηση έχει χαθεί. Η παλαιότερη σωζόμενη τοιχογραφία, μορφή Θεοτόκου Δεομένης του 14ου αιώνα, βρίσκεται στο νότιο τοίχο του καθολικού, εξωτερικά, και περιλαμβάνεται σήμερα στον παρεκκλήσιο του Αγίου Αντωνίου. Οι τοιχογραφίες του καθολικού, των αρχών του 18ου αιώνα, έχουν φιλοτεχνηθεί από δόκιμο ζωγράφο ακαδημαϊκής παιδείας. Ακολουθείται το καθιερωμένο κατά τους βυζαντινούς χρόνους εικονογραφικό πρόγραμμα.

Ο νάρθηκας, σύμφωνα με την επιγραφή πάνω από τη θύρα εισόδου, αγιογραφήθηκε το 1682 από τον Πελοποννήσιο Ιωάννη Ύπατο, με δαπάνη του ευγενούς και λογιωτάτου Μπενιζέλου, γιου του Ιωάννη. Ο Ιωάννης Ύπατος είναι λαϊκός ζωγράφος και χαρακτηρίζεται από έντονη αφηγηματικότητα αλλά και κλασική αντίληψη της οργάνωσης των σκηνών στον χώρο. Στην ίδια περίοδο εντάσσεται η αγιογράφηση του παρεκκλησίου του Αγίου Αντωνίου.

Δυτικά του καθολικού βρίσκεται το συγκρότημα της τράπεζας, μεταβυζαντινών χρόνων, που έχει ανεγερθεί στα ερείπια της βυζαντινής. Πρόκειται για ένα αυτοτελές επίμηκες κτήριο, που χωρίζεται σε τρεις επιμέρους χώρους. Η τράπεζα, χώρος εστίασης των μοναχών, είναι ορθογώνιας κάτοψης, θολοσκεπής, με τυφλά αψιδώματα στους μακριούς τοίχους. Στη βόρεια στενή πλευρά της διαμορφώνεται μικρή κόγχη, όπου Και η θέση του ηγουμένου. Ακολουθεί ο προθάλαμος, που χρησίμευε Και ως οψοφυλάκιο για την αποθήκευση τροφίμων, και η εστία, το μαγειρείο, που καλύπτεται με σφαιρικό θόλο, από το κέντρο του οποίου υψώνεται η καπνοδόχος.

Ο λουτρώνας της Μονής, σύγχρονος με το καθολικό, αποτελεί ένα από τα ελάχιστα δείγματα μοναστηριακών λουτρώνων που σώζονται στον ελλαδικό χώρο. Στεγάζεται στο Κέντρο με χαμηλό οκταγωνικό τρούλο και η τοιχοποιία του, κατά το πλινθοπερίκλειστο σύστημα, είναι όμοια με του καθολικού. Η κατασκευή του ακολουθεί τον αρχιτεκτονικό τύπο των λουτρών, που τελειοποιήθηκε τη ρωμαϊκή εποχή και συνεχίστηκε αργότερα και στους οθωμανικούς χρόνους. Το κτήριο έχει τριμερή διάταξη, Δυτικά βρίσκεται το διαμέρισμα για το ψυχρό λουτρό (frigidarium), στο Κέντρο για το χλιαρό λουτρό (tepidarium) και ανατολικά το διαμέρισμα για το θερμό λουτρό (caldarium). Η θέρμανση του νερού και του χώρου επιτυγχανόταν με το σύστημα της υπόκαυσης. Κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο, το περίοπτο κτήριο του λουτρώνα ενσωματώθηκε σε ένα διώροφο κτηριακό συγκρότημα, που εκτεινόταν μέχρι τον οχυρωματικό περίβολο. Στο νοτιοανατολικό τμήμα του υψωνόταν όροφος με κελιά, όπως δηλώνεται στο σχέδιο του Ρώσου μοναχού B.Barskij (1745) και επιβεβαιώθηκε από την ανασκαφική έρευνα. Το κτήριο του λουτρώνα καταχώθηκε και στη θέση του εγκαταστάθηκε ελαιοτριβείο. Κατά τις εργασίες αποκατάστασης, τη δεκαετία του 990, αποκαλύφθηκε το μεγαλύτερο τμήμα του κτηρίου του λουτρώνα.

Κατά μήκος της νότιας πλευράς του περιβόλου αναπτύσσεται η κύρια διώροφη πτέρυγα των κελιών, μεταβυζαντινών χρόνων, στην οποία παρεμβάλλεται τριώροφος πύργος, γνωστός ως «των Μπενιζέλων». Τα κελιά είναι μικρά καμαροσκεπή δωμάτια, με θύρα, παράθυρο και μικρή κόγχη-εικονοστάσιο. Από ανασκαφική έρευνα διαπιστώθηκε ότι θεμελιώνονται στα ερείπια βυζαντινών κελιών. Από τη διώροφη ερειπωμένη δυτική πτέρυγα, στο ισόγειο φιλοξενείται το φυλάκιο και το εκδοτήριο εισιτηρίων του αρχαιολογικού χώρου.

Το πρώτο χριστιανικό κέντρο είχε ιδρυθεί νοτιοδυτικότερα, στο λόφο του «Κοιμητηρίου των Πατέρων» ή Φραγκομονάστηρο, όπου σώζονται ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής και ναού μεταβατικού τύπου 10ου αι. Την περίοδο της φραγκοκρατίας κτίστηκε εκεί ο ναός του Αγ. Μάρκου ή Φραγκομονάστηρο και το 17ο αι. ο ναός των Ταξιαρχών.

Το Αισθητικό δάσος Καισαριανής βρίσκεται στη δυτική πλευρά του όρους Υμηττός, στην Αττική, και συνορεύει προς βορρά, ανατολικά και νότια με τις βραχώδεις πλαγιές του Υμηττού και στα δυτικά με την Πανεπιστημιούπολη Αθηνών και τους δήμους Καισαριανής και Βύρωνα. Η συνολική έκταση του δάσους είναι 4.460 στρέμματα

Είναι δημιούργημα της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών. Κατά την περίοδο της κατοχής, πρώτα οι κατακτητές αποψιλώνουν το βουνό και αργότερα, σε απόγνωση, οι κάτοικοι των γύρω συνοικισμών, κόβουν τα δένδρα για να τα χρησιμοποιήσουν για καύσιμη ύλη. Έτσι τον Δεκέμβριο του 1947, η Εφορία Αναδάσωσης της Φιλοδασικής, επιχειρεί με τα πενιχρά μέσα και τους λιγοστούς πόρους της εποχής εκείνης, την αναδάσωση εκτάσεων της περιοχής της Καισαριανής και του Βύρωνα.

Σε συνδυασμό με την αναστήλωση της Μονής Καισαριανής, είχε ως σκοπό τη δημιουργία ενός αρμονικού συνόλου φύσης και πολιτισμού και ταυτόχρονα την προστασία των εδαφών και της αυτοφυούς βλάστησης της περιοχής, την αισθητική βελτίωση του περιβάλλοντος και την προσφορά ενός χώρου για την αναψυχή των κατοίκων της πρωτεύουσας.

Η περιοχή του Αισθητικού δάσους προσφέρεται για την άσκηση ελαφρών δραστηριοτήτων αναψυχής όπως είναι:

• Πεζοπορία στους δρόμους, τους πεζοδρόμους και τα μονοπάτια της περιοχής.
• Αθληση, ατομική ή ομαδική (χωρίς τη χρήση οργάνων και υποδομής)
• Ανάπαυση σε διάφορες ειδικά διαμορφωμένες θέσεις.
• Απόλαυση θέας από διάφορα υψηλά σημεία και θέσεις θέας της περιοχής.
• Ποδηλασία στους δασικούς δρόμους.
• Επίσκεψη στις Μονές Καισαριανής, Αγ.Ιωάννη Θεολόγου και Αγ.Γεωργίου Κουταλά και στα μνημεία του λόφου Ταξιαρχών και της Ανάληψης.
• Εκπαιδευτικές δραστηριότητες, σχολικές και άλλες, σχετικές με το φυσικό περιβάλλον και ειδικά με τη βλάστηση και τη χλωρίδα του Υμηττού.
• Διάφορες μεμονωμένες δραστηριότητες ήπιας μορφής.